Rafael Dieste: A volta

Sentada a carón da lareira, onde un pequeno lume aínda se esforza en facerlle compaña, a vella Resenda ten fixo o pensameno en distantes lembranzas, e poida que nalgún presaxio que esa noite lle escorrentou o sono. Por veces bole un pouco, escoita, e de seguida volve ó seu enlevo…

Quedáralle Resenda porque o finado do seu home era o señor Resende, e tamén como un xeito de lle gardar respeto.

Aínda traballaba o vello cando o mozo lanzal, seu Andresiño, regalía da casa, fora en grea con outros, mordendo un caravel, a terras de Mouramia. Pouco souberan dicir del os outros. Si, vírano por alá. Mais, tende en conta… Alá non é coma aquí. Milleiros e milleiros de homes, unha romaxe tremendísima. Uns a iren para adiante, outros a esligar coa sede nun curuto, ou convoiando os bastimentos… ¿Quen fala de morte? Saberíase. E viña entón o tecer e destecer sospeitas, conxecturas: casos dos que se perden, de cativos, dos que andan en secretas encomendas. Con aqueles contos a ansiedade dos vellos entretíñase. Pero o tempo corría… En fin, deixouse de falar do asunto, e axiña o vello perdeu azos e aquel amor á terra que soergue ós labradores. Non durou moito. Un día sentiu frío e acochouse no leito con degoro dun longo, infindo repouso, a face perdida en non se sabe que longano lubricán. Encamado estivo unha tempada, e sen ningún anceio de falar. Un día chamou á compañeira a carón del, apreixoulle a man e, moi baixiño, marmulou: Non volve…

Aquela noite o vello finaba.

A vella Resenda quedou soa, soa. Pero no seu espírito unha verba única ergueuse para non ser máis derrubada. O vello agoniante dixera: Non volve. Ela, cunha seguranza feita de anceios e presentimentos, dixo: ¡Volve! E agardou ó longo de moitas invernías…

Un andar mol, amortecido, vagariñou polo sobrado.

Despois o portón da cociña abreuse un pouco, silandeiro e cauto. Pero de súpeto cerrouse e bateu con carraxe no marco de porpiaño.

Os soños da vella fuxiron. Con ollos alampados ergueu a testa e púxose a escoitar…

Todo cala na casa non sendo as pasadas moles, velaíñas.

— ¿Quen anda aí? — berrou. E a súa propia voz sen resposta encheuna de extrañeza.

Sentiuse soa por primeira vez, e como aglaiada, aínda máis que espavorecida, daquela soedade.

Entonces comenzou a chamar polo fillo coma se estivese alí adormiñado, coa mira de meter medo ó ladrón, mais tamén para se sentir menos desamparada:

— ¡Esperta larizán, que anda xente na casa! Colle ese machado para correr a ese lobicán que vén roubar ós pobres. Para unha codia que ha de topar no forno é capaz de me esganizar.

A voz ennovelóuselle. Alguén parecía agora empuxa-la porta dende fóra con esa lentitude solerte dos gatos ou do vento trampulleiro. Chirlaron de improviso os polróns, cun se laiar de preguiza importunada, e a porta quedou franca. Alí, detendo o paso, como para dar tempo á nai a serenarse, estaba, ergueito e ledo, o fillo da vella Resenda. O resplandor do pequeno lume, que naquel intre se arrichou de súpeto, lampexou no seu rostro. Era o de sempre… Os dentes, mozos, mordían aínda o caravel.

Algunha mulleriña que pasou voando pola beira da casa, sentiu berrar á vella o nome do seu fillo. Outros din que a sentiron falar a deshora, e ata cantarexar mentres ía e viña.

Outros (tempo despois) que un esmoleiro de fóra, sospeitoso, estivera atismando por unha xaneliña da casa, dende enriba dun parral, para ver onde agachaba a vella unhas onzas de ouro que, segundo bouga corrida pola aldea, tiña costume de contar dicindo: — Gardeinas para ti, meu fillo. Pasei anos malos, mais velaquí están —. E disque ese esmoleiro nada puido dicir de semellante ouro… Si do témero exemplo, e que foi confesar moi arrepentido.

Ó seguinte día —xa non quentaba o sol— os veciños petaron a fartar na porta da casa silandeira.

Ó cabo decidiron, despois de falar en roda coa ledicia inconfesada das alarmas insólitas, bota-la porta abaixo.

Polo buco que abriron as lombeiradas do máis corpudo escoáronse todos.

Axiña deron coa vella Resenda. A pouco treito da lareira topárona tendida no chan, cos ollos tan abertos que non parecía que estivese morta.

Do Andrés nunca se soubo. Todos din que foi comesto de corvos en terras de Mouramia.